INTERESAT STRATEGJIKË DHE MJETET E NDIKIMIT TË RUSISË NË BALLKANIN PERËNDIMOR

Hyrje

Më 17 janar të vitit 2019, Vladimir Putin bëri një vizitë historike në Beograd. Një turmë ngazëlluese prej 100,000 persona duke valvitur flamujt e bardhë-kaltërt-dhe të kuq të Federatës Ruse dhe të Serbisë mbushën rrugët, shumë persona u mblodhën nga i gjithë vendi për të marrë pjesë. Nikoqirët përshëndetën mysafirin e tyre të nderuar me një përshëndetje artilerie. Turmat u rritën në ekstazë kur Putin dhe presidenti Aleksandar Vuçiç u nisën për në Shën Sava, katedralja më e madhe ortodokse e Ballkanit, që u përfundua falë një granti nga Rusia. Vetëm disa javë larg 20 vjetorit të ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë, pritjes së heroit Putin iu dha theksi I lidhjes së dy shteteve. Vuçiq diskutoi planet e tij për ndarjen e Kosovës me presidentin e Rusisë.

Vizita rezultoi një marrëveshje për përfshirjen e Serbisë në projektin “Rrjedha Turke”, një tubacion i projektuar për të dërguar gaz natyror rus nëpër Evropën Juglindore duke anashkaluar Ukrainën. Javë më vonë, Beogradi duhej të merrte katër MiG-29 nga Bjellorusia aleate e Rusisë, përveç avionëve luftarakë të dhuruar tashmë nga Moska. Për Putin, udhëtimi në Beograd shënoi një triumf diplomatik. Përveç fuqisë së partneritetit serbo-rus, ajo shfaqi ndikimin e Moskës në të gjithë Ballkanin, dhe në çështjet evropiane më gjerësisht. 1

Përforcimi i Rusisë në Evropën Juglindore e nxit perceptimin e rajonit si një fushë beteje e fuqive të mëdha.2 Në listën e palëve të interesuara bën pjesë edhe Turqia, e cila gjithnjë e më shumë deklarohet në kundërshtim me SHBA dhe aleatët e saj në NATO; Kinën, ndikimi ekonomik i së cilës është në rritje; dhe ndoshta Monarkitë e Gjirit, të cilat gjithashtu kanë bërë ndërhyrje në rajon.

Nga e gjithë kjo, Rusia është sfida më e drejtpërdrejtë e Perëndimit. Për dallim nga lojtarët e tjerë të jashtëm, Moska ka përqafuar me gjithë zemër rolin e spoilerit që vepron kundër interesave perëndimore. Moska kundërshton me forcë vendet e ish-Jugosllavisë që bashkohen në Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) dhe nuk është as mik i Bashkimit Evropian (BE), edhe pse qëndrimi i saj ndaj zgjerimit të BE mbetet i paqartë.

Rusia është gjithashtu unike për sa i përket gamës së aftësive që sjell ajo. Kutia e saj e mjeteve përfshin fuqinë e fortë ushtarake, instrumentet ekonomike – veçanërisht në lidhje me sektorin e energjisë, mjete të cilat analistët I përcaktojnë si ‘fuqi të mprehtë’ (p.sh. dezinformim dhe përçarje), si dhe një shkallë joshjeje kulturore ose ‘fuqi e butë’ e rrënjosur në religjionion dhe historinë e përbashkët me disa kombe sllave të jugut.3 Megjithëse mbetet mjaft mbrapa BE-së dhe NATO-s, Rusia ka dëshmuar veten si një aktor gjithnjë e më me ndikim.4

Ky punim fillon me një analizë të vendit të Ballkanit Perëndimor në strategjinë e Rusisë. Kontesti kryesor është se objektivi kryesor i Moskës është balancimi i fuqisë së NATO-s dhe BE-së, në vend se vendosja e hegjemonisë rajonale.

Punimi pastaj shqyrton më nga afër kutinë e instrumenteve të Rusisë dhe instrumentet që përdor për të siguruar interesat e saj në ish-Jugosllavi dhe Evropën Juglindore në tërësi, dhe përfundon me disa rekomandime se si Perëndimi duhet t’i përgjigjet sfidës ruse.

INTERESAT STRATEGJIKE TË RUSISË NË BALLKANIN PERËNDIMOR

Politika e jashtme ruse ndjek tre objektiva, të lidhura reciprokisht. Së pari, angazhimin me botën e jashtme si një mjet për ruajtjen e stabilitetit të brendshëm, para së gjithash kuptohet si stabiliteti i regjimit. Elita qeveritare, shumë prej të cilëve kanë një prapavijë në shërbimet e sigurisë, e shohin politikën globale si një burim kërcënimesh dhe mundësish. Kremlini shikon në Perëndimin – Shtetet e Bashkuara dhe Evropën –aleatët e tij – me shumë dyshime. Ekziston një besim se Shtetet e Bashkuara po promovojnë ndryshimin e regjimit, ose në afërsi të Rusisë, në Lindjen e Mesme, ose në vetë Federatën Ruse.

Prandaj, mbrojtja e atdheut kundër ndërhyrjeve të huaja fillon jashtë kufijve të saj. 5

Objektivi i dytë, që më shumë rezulton nga qëllimi parë, është të sigurojë që Rusia të ruajë kontrollin mbi hapësirën pas-Sovjetike. Kjo nuk do të thotë zhvendosje të lojtarëve të tjerë, siç është Kina në Azinë Qendrore ose BE në Evropën Lindore. Një rezultat i tillë do të ishte përtej arritjes së Rusisë. Megjithatë Moska ka treguar gatishmërinë e saj për të shkuar në gjatësi të konsiderueshme për të mbrojtur qoshet e saj. Shembulli kryesor është aneksimi i Krimesë nga Rusia dhe lufta pasuese në Ukrainën Lindore,

gjë që i lejoi Moskës të kishte pushtet mbi Kievin, por gjithashtu rezultoi në kosto të konsiderueshme për shkak të sanksioneve nga Perëndimi.

Objektivi i fundit është ruajtja e statusit të Rusisë si një fuqi e madhe në çështjet globale. Pavarësisht se nuk është një bashkëmoshatar i hegjemonit aktual, as i Shteteve të Bashkuara dhe as i Kinës që është në rritje, por Rusia e pajisur me një arsenal të madh bërthamor, ka ulëse në Këshillin e Sigurimit të KB dhe një pjesë të mirë të tokës euroaziane; Rusia e sheh veten si një lojtar të lartë në koncertin e fuqive, duke ngjasuar me diplomacinë klasike evropiane në shekullin XIX.

Vizioni shumëpolar, i artikuluar fillimisht nga Yevgeny Primakov gjatë mandatit të tij si ministër i jashtëm dhe më vonë si kryeministër ndërmjet viteve 1996-98, dikton që Rusia duhet të jetë e përgatitur për të balancuar dhe luftuar kundër Shteteve të Bashkuara, në bashkëpunim me shtetet tjera, në mënyrë që të arrihet një marrëveshje më e drejtë. Me Putin, Rusia ka bërë përpjekje drejt realizimit të këtij vizioni. Që nga ndërhyrja në Siri në vitin 2015, aktivitetet ruse e kanë arsyetuar pretendimin e tyre se ishin më shumë sesa fuqi rajonale e mbyllur në hapësirën pas-Sovjetike, siç karakterizohej dikur nga administrata e Obamës.6

Ballkani Perëndimor është pjesë e strategjisë së Rusisë për të vendosur veten si një lojtar i nivelit të parë në çështjet e sigurisë evropiane, së bashku me shtetet e tjera më të mëdha si: Gjermania, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar. Që prej luftërave jugosllave të viteve 1990, rajoni ka qenë në radhët e para të debateve për çështje kritike siç janë marrëdhëniet transatlantike, dimensioni i sigurisë dhe mbrojtjes së BE-së dhe zgjerimi i NATO-s. Të kesh një bazë në Ballkan do të thotë të flasësh për ato çështje strategjike që kanë një rëndësi të drejtpërdrejtë për Rusinë. Moska udhëhiqet nga gjeopolitika, me shqetësime të tjera, siç janë interesat ekonomike ose lidhjet historike me sllavët e jugut ose kombet e tjera ortodokse, duke luajtur një rol dytësor. Ajo e sheh Ballkanin si një periferi të pambrojtur të Evropës, ku Rusia mund të ndërtojë një bazë, të rekrutojë mbështetës dhe përfundimisht të rrisë fuqinë e saj mbi Perëndimin.

Nuk ka dyshim se Evropa Juglindore qëndron shumë larg asaj që Rusia e konsideron sferën e saj të privilegjuar të interesit gjeopolitik. Në aspektin ekonomik, shoqëror dhe thjesht gjeografik, ish republikat jugosllave dhe Shqipëria gravitojnë drejt Perëndimit. BE zë pjesën më të madhe të tregtisë7 së rajonit dhe investimet e huaja direkte (deri në 81.6% të aksioneve të përgjithshme në Maqedoninë e Veriut dhe 77% në Serbi) 8.

Unioni është gjithashtu shtëpi për komunitete të konsiderueshme emigrantësh nga rajoni, disa prej të cilave datojnë që nga viti 1960.9  NATO mbizotëron aspektin e sigurisë, me Shqipërinë, Kroacinë dhe Malin e Zi tashmë në aleancë, Maqedoninë e Veriut në pragun e saj, dhe KFOR-in e NATO-s misioni që përforcon stabilitetin në Kosovë. Nuk ka asnjë perspektivë realiste që këto shtete do t’i konsideronin ndonjëherë strukturat e udhëhequra nga Rusia, si Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) ose Bashkimi Ekonomik Eurasian (EEU) si një alternative tërheqëse.

Mundësia e vetme e Rusisë është të veprojë në një mënyrë obstruksioniste për të minuar BE-në dhe NATO-n, të shfrytëzojë dobësitë e Ballkanit, qofshin ato mosmarrëveshje kontestuese nacionaliste, të trashëguara nga vitet 1990, korrupsionin e përhapur dhe shtetin e kapur ose mosbesimin e qytetarëve në institucionet publike.

Në vend që të tërheqë Ballkanin Perëndimor në orbitën e vet, një ushtrim i kushtueshëm për një komb, PBB-ja e të cilit është e krahasueshme me atë të Spanjës, Rusia po kërkon leva në rajon, që më pas mund të zbatohen në BE dhe SHBA. Ndikimi në Serbi, Bosnje dhe Hercegovinë, Mal të Zi, apo gjetkë është një çip negociues në garën strategjike të Rusisë me fuqitë perëndimore.

Nga këndvështrimi i Moskës, projektimi I fuqisë në Ballkan është e barabartë me dhënien e shijes së ilaçit të vet Perëndimit. Nëse Evropianët dhe Amerikanët përzihen në oborrin e shtëpisë së saj – të Moldavisë, Ukrainës, Xhorxhisë ose cila do pjesë tjetër e “afër vendit” – Rusia ka të drejtë të bëjë të njëjtën gjë.

Perceptimi se SHBA poshtëroi Moskën gjatë krizës së Kosovës në vitin 1999 është gjithashtu në lojë, duke justifikuar angazhimin me rajonin si një mjet për të korrigjuar gabimet e së kaluarës Kthimi i ashtuquajtur i Rusisë në Ballkan, që ndodh pa asnjë ftesë nga zyrtarët lokalë, është shpagim për Perëndimin për arrogancën e vet. Së fundi, përfshirja aktive në rajon thekson rolin e Rusisë në sigurinë evropiane, veçanërisht në çështje të spikatura dhe të politizuara siç janë zgjerimi i NATO-s, negociatat midis Serbisë dhe Kosovës, apo situata në Bosnjë dhe Hercegovinë. Kjo i jep Moskës statusin e lakmuar të një pushteti superior, interesat dhe rrjetet e të cilit përhapen larg dhe gjerë në Кontinentin e vjetër dhe më gjerë.

Rusia mund të shfrytëzojë burime të pakta për të arritur një shlyerje maksimale (ose ‘të luajë mirë një dorë të dobët’, siç Strobe Talbott e karakterizonte dikur strategjinë e Primakov), qofshin ato fitime diplomatike ose tregtare, ose thjesht konfirmim i statusit të Moskës, si një aktor i domosdoshëm ndërkombëtar.10 Duke mos qenë e detyruar nga ndonjë ideologji e caktuar apo aspiratë normative, gjithashtu i jep Rusisë së sotme një avantazh.

Në këtë aspekt, Rusia e sotme ndryshon nga Bashkimi Sovjetik, ku doktrina komuniste merrej shumë me politikë, dhe gjithashtu nga Perandoria Tsarist para vitit 1917, me lidhjen e saj me ortodoksinë dhe autokracinë. Rusia ka një hapësirë të madhe për manovrim dhe negocion me një larmi aktorësh në skenën politike, në biznes dhe në shoqërinë civile.

Për më tepër, Rusia përdor gjithë spektrin e mjeteve në dispozicion të saj – nga kërcënimi në kooperim, deri tek ndërhyrjet përçarëse në punët e vendeve të tjera, këto të fundit shihen nga politikë-bërësit rusë si një atribut i secilës fuqi të madhe.

POLITIKA EVOLUESE E RUSISË NË BALLKANIN PERËNDIMOR

Për të kuptuar politikën e sotme ruse në Ballkanin Perëndimor, ia vlen të gjurmohet zhvillimi i saj gjatë viteve. Që nga fillimi i viteve 1990, angazhimi i Moskës në Ballkan është zhvilluar dhe ka rrjedhur në varësi të gjendjes së marrëdhënieve të saj me Perëndimin. Lidhjet historike dhe identiteti i përbashkët luajnë një rol dytësor për opinionet strategjike. Moska ka vepruar edhe si partner dhe si rival BE-së dhe SHBA -së Politika ruse mund të llogaritet se ka kaluar tre faza.

Faza 1: Përfshirja

Presidenca e Boris Yeltsin (1991–2000) u shënua me luftë në ish-Jugosllavi. Duke u përfshirë në mënyrë diplomatike në konflikt, Rusia u përpoq të ekuilibronte interesat e saj kundër atyre të SHBA dhe NATO-s dhe të kërkojë një rregull të sigurisë pas Luftës së Ftohtë në Evropë. Në fund, Moska pësoi një seri pengesash, veçanërisht dështimin e saj për të shmangur ndërhyrjen e udhëhequr nga Amerikanët në Kosovë. 11

Faza 2: Tërheqje dhe rifillim

Dy mandatet e para të Vladimir Putin si president filluan me një tërheqje dhe më pas, në mesin e viteve 2000, një rivendosje e politikës ballkanike të Moskës, e cila vazhdoi gjatë gjithë kohës së mandatit të Medvedev. Putin kryesoi tërheqjen e paqeruajtësve rusë nga Kosova dhe Bosnja në 2003. Por deri në mesin e dekadës, falë bisedimeve për statusin e Kosovës dhe investimeve ambicioze energjetike, siç është tubacioni i gazit natyror “Rrjedha e Jugut”, Rusia bëri një rikthim të fortë, duke forcuar lidhjet me aktorët vendas dhe duke e pozicionuar veten si një bashkëbisedues për BE dhe SHBA. Në të njëjtën kohë, Moska nuk u përpoq të bllokojë zgjerimin e NATO-s dhe zvogëloi zgjerimin e aleancës për vitin 2009, për të përfshirë Kroacinë dhe Shqipëri

Faza 3: Stagnim

Kriza në Ukrainë e vitit 2013-14 dhe stagnimi që rezultoi midis Rusisë dhe Perëndimit nxiti në një fazë të tretë. Në verën e vitit 2014, projekti i tubacionit të gazit “Rrjedha e Jugut” u anulua në mënyrë efektive, sepse skadoi interesi i Evropës për zgjidhjen e mosmarrëveshjes së gjatë ligjore midis Gaz-prom dhe Komisionit Evropian.12

Rusia u tërhoq duke mobilizuar aktorë politikë dhe shoqëri civile për të bërë presion ndaj SHBA dhe BE. Mediat e sponsorizuara nga Rusia dhe ato pro-ruse, rritën fushatën e tyre informuese anti-perëndimore.13

Liderët si Aleksandar Vuçiq, asokohe kryeministër serb (tani president) dhe Milorad Dodik, atëherë President i Republikës Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë, premtuan se do t’I ruajnë lidhjet e tyre strategjike me Rusinë. Në tetor të vitit 2014, Vladimir Putinit iu dha një trajtim mbretëror në Beograd, ku ai ishte mysafir i nderit në një paradë ushtarake me rastin e përvjetorit të 70-të të çlirimit të kryeqytetit të Jugosllavisë nga okupimi nazist. Serbia rriti bashkëpunimin e saj të mbrojtjes dhe të sigurisë me rusët edhe pse thelloi lidhjet me NATO-n. Grupet nacionaliste nga vendet e Ballkanit Perëndimor dërguan vëzhgues në referendumin e pavarësisë që u mbajt në Krimenë e okupuar ruse.

Kishte raporte të shumta të vullnetarëve nga Serbia dhe pjesë të tjera të ish-Jugosllavisë që luftonin së bashku me forcat e republikave të popujve të vetëshpallur të Donetsk dhe Luvansk (DNR / LNR) në Ukrainën Lindore.14

Edhe pse objektivi kryesor i Rusisë për të ndaluar zgjerimin e NATO-s ka dëshmuar një renditje të lartë, Moska ka arritur të shënojë disa pika diplomatike. Në vitin 2014, së bashku me Maqedoninë (e Veriut) dhe Bosnjë dhe Hercegovinën, Serbia nuk pranoi të bashkohej në sanksionet e Perëndimit kundër Rusisë.

Edhe anëtarët e NATO-s dhe BE-së në ish-Jugosllavi, siç janë Sllovenia dhe Kroacia, kanë qenë të etur për të përmirësuar bashkëpunimin e tyre ekonomik me Moskën.15 Tubacioni “Rrjedha Turke”, një version i zvogëluar i projektit “Rrjedha e Jugut” që duhet të kalojë në Bullgari, Serbia dhe Hungari, rigjallën joshjen e investimeve ruse në rajon.

Me pak fjalë, Rusia vazhdon të përdorë stimuj ekonomikë për të avancuar qëllimet e saj, duke përdorur forma të fshehta ose fuqisë të mprehtë, siç është ofrimi i mbështetjes për grupe radikale ose fushata informative.