Përmes një serie teknikash gjuhësore dhe gjuhësore-logjike, keqinformimi hyn në komunikimin e përditshëm dhe arrin ta kalojë atë si të besueshëm. Në këtë kuptim, sfida më e madhe me dezinformimin është ato të njihen në kohën e duhur para se të shkaktojnë dëm. Si të luftojmë manipulimet dhe dezinformatat?
Kjo betejë përfshin domosdoshmërisht “rafinimin e aftësisë personale dhe qytetare për të deshifruar dhe ekspozuar deklaratat manipuluese, ndaj të cilave jemi të ekspozuar” (Philippe Breton, 2000). Me këtë zhvillim krijohet një “kulturë e analizës së mesazheve”. Shoqëria dhe institucionet publike duhet t’i japin një rëndësi më të madhe për të kuptuar mekanizmat e komunikimit publik, procedurat e arsyetimit dhe metodat e manipulimit. Qytetarët duhet të zhvillojnë në praktikë aftësinë për të bërë dallimin midis koncepteve që janë REALITETI dhe asaj që është një MESAZH KUPTIMPLOTE.
Më poshtë është një vazhdim i listës së teknikave më të përdorura të manipulimit të gjuhës që mund të ndihmojnë në identifikimin më të lehtë të dezinformatave:
Përsëritje – Përsëritja mekanike e informacionit të caktuar të rremë në mënyrë që të zgjerohet dhe imponohet si e vërtetë. Përsëritja e tij krijon një efekt iluziv të vlefshmërisë, domethënë, sa më shumë njerëzit flasin për diçka, është përshtypja se ka ndonjë të vërtetë për të (“Ku ka tym, duhet të ketë zjarr”). Në botën e sotme, kur riprodhimi dhe shpërndarja pothuajse e pakufizuar e informacionit është e mundur, kjo teknikë bëhet një armë e fuqishme për shpërndarjen e dezinformatave. Në praktikën e brendshme, shumë shpesh informacioni i caktuar transmetohet pothuajse automatikisht midis grupeve të caktuara të mediave. Kjo rrit në mënyrë sasiore praninë e informacionit të caktuar për të rritur mundësinë e shpërndarjes së tyre në sa më shumë njerëz. Një rrjet i tillë i shpërndarë informacioni i krijuar mirë mund të jetë një faktor përcaktues në disa dezinformata që arrijnë në një numër të lartë lexuesish.
Fjalë kurth – Bëhet fjalë për fjalë përdorimi I të cilave automatikisht përmbledh rrëfimin e një çështjeje të veçantë dhe thjesht duke përdorur vetë fjalën, narracioni pranohet, dhe shpesh dezinformatat të ngulitura në artikuj të tillë. Këto fjalë janë shumë më të forta se “etiketat” dhe kanë një ngarkesë shtesë demagogjike që dëshmon të jetë shumë efektive në përdorimin e gjuhës si “armë”. Studimet, si një shembull i këtij lloji, i referohen përdorimit të fjalës “terrorist” për të përcaktuar dikë që është larg një terroristi (sipas Andrèas Freund, La Mèsinformation, 1991). Fjalë të tilla funksionojnë si një lloj refleksi i kushtëzuar gjuhësor dhe automatizojnë pranimin e dezinformatave dhe ndryshimin e realitetit.
Një përdorim i tillë shpesh haset për fjalën “tradhtar”, i cili përdoret për të sulmuar një kompromis ose marrëveshje të caktuar. Është interesante që ky term shpesh është përdorur nga të dy palët në arritjen e Marrëveshjes së Prespës (2018), megjithëse është logjikisht kontradiktor që të dy palët të jenë tradhtarë në të njëjtën kohë. Një term i ngjashëm është përdorimi manipulues i sintagmës së “qeverisë së kukullave” në kontekste të papërshtatshme për delegimin e politikës.
Kornizimi – Përdorimi i një informacioni të dedikuar për të vendosur informacion të rremë. Kjo teknikë shpesh përdoret në reklamim. Për shembull, shprehjet si “ky detergjent pastron më mirë rrobat tuaja” tregojnë informacion, por ajo përshtatet duke mos e plotësuar deklaratën (lan rrobat më mirë se çfarë ose nga kush?).
Kornizimi përdoret në mënyrë rutinore në vendosjen selektive të informacionit që nuk përfaqëson palët e interesuara, domethënë, informacionet publikohen vetëm nga njëra anë, nga një këndvështrim ose vetëm nga një burim, në mënyrë që të forcojnë interpretimin dhe interesin e një pale.
Kornizimi shpesh përdoret në titujt e “click-bait”, siç kemi parë në rastin e incidentit në parkun e fëmijëve në Cair në Nish, Serbi (mungojnë informacione të sakta dhe të plota në titull për të manipuluar lexuesin se çështja është nga Maqedonia) .
Kornizimi mund të jetë një mjet propagandistik shumë efektiv kur përdoret në ndërthurje me termat dhe konceptet gjeografike, siç janë: “Një djalë nga Ballkani kreu një vjedhje”. Një inkuadrim i tillë gjuhësor imponon një interpretim që djali kreu vjedhje sepse erdhi nga Ballkani.
Referenca tek autori (Argumentum ad autoritatem, lat.) – Referencë e pakufizuar për autoritetin, përdorimin e autoritetit të një profesioni ose profesionisti të veçantë për të vendosur dezinformata. Nga historia e reklamimit, ka shembuj të shumtë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku në vitet 50-60 të shekullit të 20-të kompanitë e cigareve përdorën mjekët për të reklamuar produktet e tyre si “të dobishme për shëndetin”. Përveç industrisë së reklamave, thirrja e autoritetit shpesh përdoret në komunikimin politik. Një shembull i fundit nga media vendase ishte lajmi “Më i ulti në rajon: Koeficienti I intelegjencës Kombëtare së Maqedonisë është 82”. Burimi i lajmit ishte libri “Inteligjenca e Kombeve” nga Richard Lynn dhe David Baker botuar në vitin 2019, por detajet e të ashtuquajturit “inteligjencë” nuk janë në dispozicion. “Koeficienti I intelegjencës së kombeve” i mungojnë kredencialet shkencore (referencë për të dhënat e vjetruara nga 2002). Të dhëna të tilla mjaftueshëm të besueshme mund të keqpërdoren si dezinformata në qëllime të ndryshme propagande.
Referenca te njerëzit (Argumentum ad populum, lat.) – Një argument i paqëndrueshëm i mbuluar nga referencat për njerëzit, qytetarët, komunitetin. Duke pretenduar se diçka është e vërtetë sepse shumica besojnë në të. Keqformimi, subjektiviteti për një çështje, arbitrariteti, etj. ata shumë lehtë mund të fshihen pas dëshirës ose qëndrimit të pretenduar të njerëzve.
Kjo teknikë manipuluese u përdor shpesh nga Adolf Hitler në fjalimet e tij:
Partia jonë Kombëtare Socialiste me 800,000 vota në 1928, fitoi 6.4 milion në 1930, dhe 17 milion në 1933. Populli gjerman e njeh të vërtetën e tyre.
Referenca tek njerëzit dhe qytetarët është një mjet thelbësor i gjuhës demagogjike dhe populiste. Shpesh një ngjarje që ka një ndikim më të ngushtë politik, parashikohet të “shkaktojë agoni mes qytetarëve” përmes kësaj teknike. Një nëntip i kësaj teknike është quajtur kështu “Psikologjia popullore”, domethënë nocioni se “kuptimet popullore barazohen me argumentimin të fakteve shkencore”.
Numra – Numrat, si informacion me një shkallë të lartë saktësie, shpesh mund të keqpërdoren për të keqinformuar përmes manipulimeve të ndryshme. Shifrat mund të paraqiten në mënyrë selektive, gjysmë saktësisht, të nxjerra nga konteksti, ose të interpretohen keq me qëllime manipuluese. Një shembull i kësaj është lajmi “Anëtarësimi Vjetor në NATO – 200 milion Euro”, ku shifra është rritur në mënyrë arbitrare “me qëllim që të krijojë një narrativë anti-NATO midis qytetarëve të Maqedonisë”. Shuma aktuale e tarifës së anëtarësimit në NATO duhet të shkojë nga 1.2 milion deri në 1.5 milion euro në vit, sipas Ministrisë së mbrojtjes.
Konkluzion I gabuar (Non sequitur, Non causa pro causa, lat.) – Bërja e një konkluzioni të gabuar bazuar në një kauzalitet joekzistent, pra një lidhje kauzë e paarsyeshme.
“Dorëheqje nuk jep ai që lufton që shteti të bëhet anëtar i plotë i NATO-s dhe të vazhdojë integrimin evropian,” tha një zëdhënës i LSDM-së në referim ndaj kërkesës së liderit të VMRO-DPMNE për dorëheqjen e kryeministrit.
IDENTIFIKIMI I GRUPIT – kur anëtarët e një grupi të veçantë shoqëror pranojnë pa kritikë dhe përdorin dezinformata me qëllimin e vetëm për të identifikuar veten e tyre si pjesë e këtij grupi. Ky është një lloj komunikimi fiktiv ku dezinformimi është një mjet gjuhësor i komunikimit midis anëtarëve të grupit. Një funksion i tillë gjuhësor gjendet, për shembull, në tifozeri dhe slogane: roli kryesor komunikues është të identifikojë grupin, dhe ai që e pranon dhe e riprodhon atë është pjesë e këtij grupi. Përmbajtja dhe elementet e tjerë të himnit janë dytësore. Për dallim nga himnet e tifozëve që priren të përdoren të pandryshuara për një kohë të gjatë, keqinformimi po ndryshon vazhdimisht. Format dhe shembujt e rinj kryejnë të njëjtin funksion, duke pohuar se i përkasin një grupi që mbron dhe shpërndan një ide të veçantë, pa shqyrtim kritik, dhe në rastet kur bazohet në dezinformata. Një funksion i ngjashëm gjuhësor për identifikimin në grup është të përdorësh fjalë fyese dhe të emërosh armikun ose kundërshtarin.
Identifikimi i grupit shpesh bashkëpunon me teknikën e NEVOJSHME që do të thotë “një proces i menduar dhe një qëndrim dogmatik që nuk kërkon verifikimin e fakteve dhe argumenteve”.
EKSPOZIMI në përqeshje – Tallja mund të përdoret si një teknikë manipuluese në llogari të kundërshtarit për ta paraqitur atë të paaftë. Shakaja gjithmonë ka një pritje të mirë dhe potencialin që të zgjerohet shpejt. Në mediat vendase, gazetarët shpesh e përdorin këtë teknikë duke cituar statuset qesharake dhe postimet nga rrjetet sociale (Përdoruesit e Twitter-it përqeshin, Facebook-u digjet përmes komenteve, Përdoruesit e Twitter-it nuk flinin paqësisht).
DISA KESHILLA TE NEVOJSHME SE SI TE DALLOSH DEZINFORMATA
Kontrolloni publikuesin
Kontrolloni adresën e faqes në internet, kontrolloni për ndonjë cilësim të pazakontë (com.co, go.com), ose bëhet fjalë për një faqe apo blog të platformës WordPress.
Kontrolloni nëse faqja e botuesit ka një seksion i caktuar “për ne, redaksi, kontakt”.
Kontrolloni nëse media ka raste të mëparshme të lajmeve false dhe dezinformatave.
Kontrolloni nëse teksti është nënshkruar (nëse është, nëse autori dihet, a ka referenca në internet për të, ose të dhëna të tjera që konfirmojnë identitetin e tij, lajmet e rreme shpesh nuk kanë autorë të listuar).
Kontrolloni përmbajtjen
kontrolloni që përmbajtja e artikullit të pajtohet me titullin (lajmet e rreme shpesh kanë një titull manipulues, të ashtuquajturat klikarrem, clickbait).
kontrolloni nëse teksti përdor burime të vlefshme informacioni (media, institucione, lidhje dhe burime të tjera të verifikueshme).
kontrolloni datën e lëshimit të lajmeve
shikoni fotot në https://images.google.com, ku mund të shihni nëse një foto është postuar më parë.
kontrolloni që teksti transmeton informacione vetëm nga një faqe dhe nga një burim informacioni.
Si të kontrolloni tweet-e dhe statuse
Kontrolloni informacionin duke kërkuar fjalë kyçe, emra dhe vende, me ndihmën e motorëve të kërkimit dhe agregatuesve të lajmeve, duke u siguruar që informacioni të verifikohet të paktën në disa media profesionale të besuara.
Shikoni fotot në https://images.google.com/
Kontrolloni nëse kjo është e ashtuquajtura “Bot”, shikoni detajet e profilit, përmbajtjen tjetër, rezyme, foton e profilit, kohën dhe shpeshtësinë e postimit dhe detaje të tjera që do të konfirmojnë se kush është përdoruesi (kontrolloni https://botcheck.me/).
Nëse media dhe portalet në internet citojnë vetëm burime nga rrjetet sociale, merrni informacionin me rezervë dhe kërkoni konfirmim nga një burim tjetër.
Shikoni nga afër fotografitë dhe videot, ata shpesh mund t’ju mashtrojnë duke shfaqur në mënyrë selektive vetëm një pjesë të ngjarjes, ose duke manipuluar fokusin dhe kontekstualizimin, duke kontrolluar detaje të tilla si vendndodhja, sfondi, moti, stinët, veshjet personave, etj.
RREGULLI I ARTE: Sa më skandaloz të tingëllojë lajmi, aq më shumë duhet të keni kujdes dhe kontrolloni lajmet.
Sead Xhigal
FINANCOHET NGA
Ky projekt u financua pjesërisht përmes një granti të Ambasadës së SHBA. Mendimet, gjetjet dhe përfundimet ose rekomandimet e shprehura këtu janë të zbatuesve/autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të Qeverisë së SHBA.
PARTNERËT
