SPIUNËT NË BALLKAN: “SHTETET DHE PERANDORITË VIJNË DHE SHKOJNË, POR SPIUNAZHI MBETET”

Që nga koha e Jugosllavisë, kur Dushko Popov, një agjent i dyfishtë, një admirues i makinave të shpejta dhe grave të bukura, brodhi në Evropë dhe frymëzoi Ian Fleming për të hartuar James Bond, pothuajse gjithçka – përveç spiunazhit – ka ndryshuar.

Metodat dhe teknikat kanë përparuar, por agjentët në të gjithë botën janë akoma aktiv në vendet e huaja dhe bëjnë çmos që të mos kapen.

Megjithatë, askush nuk është si agjenti legjendar 007, dhe vetëm disa janë si Popov.
Spiuni më i suksesshëm rus rrëzoi britanikët sepse nuk i besuan gruas së tij
Si u përdorën kafshët për spiunazh
Përfundimi i gjykimit të grushtshtetit në Mal të Zi

Individët e dyshuar për “punë për Moskën” po bëhen gjithnjë e më shumë objektivë të organeve hetimore në të gjithë Evropën, përfshirë dhe Ballkanin.

“Kjo ka qenë gjithmonë dhe është e vërtetë. Shtetet dhe perandoritë vijnë dhe shkojnë, por spiunazhi mbetet,” i tha për BBC në Serbi gazetari i Vremena, Milosh Vasiç.

Çfarë ndodhi tani?
Ministria e Punëve të Jashtme të Bullgarisë i kërkoi ambasadorit rus në Sofje në fund të tetorit të tërheqë një diplomat të akuzuar për spiunazh dhe ta deportojë atë në Rusi.

Një ditë më parë, më 28 tetor, Agjencioni Polak i Sigurisë njoftoi se një zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes ështe arrestuar nën dyshimin e spiunazhit për rusët.

Bullgaria, aleati më i ngushtë i Moskës gjatë Luftës së Ftohtë, është anëtarësuar në Bashkimin Europian dhe NATO gjatë 15 viteve të fundit, por prap mbetet thuajse plotësisht e nvarur nga burimet ruse të energjisë, raporton Reuters.

Kërkesës së Ministrisë së Punëve të Jashtme i parapriu një deklaratë nga zyra e prokurorit bullgar që po hetonte diplomatin, sekretarin e parë në Ambasadën Ruse në Sofje.

Që nga shtatori 2018, ky diplomat ka pasur takime të rregullta me bullgarët, përfshirë një zyrtar të lartë që ka qasje në informata sekrete në lidhje me Bullgarinë, BE-në dhe NATO, dhe ka ofruar kompensim në këmbim të informacionit, sipas prokurorisë.

Një gjë e ngjashme ndodhi një muaj e gjysmë më parë, kur një prokuror bullgar akuzoi Nikolai Malinov, drejtuesin e një OJQ pro-ruse, për punë në interes të Moskës.

Zyrtarët rusë nuk kanë komentuar në lidhje me këto raste.

Sidoqoftë, në fillim të nëntorit, Malinov mori një çmim në Moskë – nga vetë presidenti rus Vladimir Putin – për “kontributin në bashkëpunimin midis dy vendeve”, njoftoi agjencioni i lajmeve Blumberg.

Spiunazh i butë

“Spiunazh i butë” është një segment gjithnjë e më i rëndësishëm i aktiviteteve të inteligjencës ruse,  tha për BBC Gzegorz Kuzinski, një ekspert nga OJQ polake Instituti i Varshavës.

“Kjo strategji nuk përfshin diplomatë të fshehtë, të cilët zakonisht janë nën kujdesin e kundërzbulimit vendor, por përfshin punësimin e agjentëve me ndikim – të cilët ndonjëherë me qëllim, ndonjëherë sepse janë manipuluar, dhe ndonjëherë pa vetëdije, punojnë për interesat e vendeve të huaja”, shpjegon Kuzinski.

Rusia po e zgjeron ndikimin e saj jashtë vendit duke përdorur qarqet Rusofile – si dhe duke filluar bizneset dhe projektet mediatike, sipas Kuzinskit, autor i botimit të Luftës Hibride Ruse në Ballkanin Perëndimor.

“Oligarkët rusë afër Kremlinit shpesh financojnë lëvizje të tilla,” tha ai.

Diplomatët dhe spiunët: Si t’i dalloni ata
Helmimi nga spiunët rusë: çfarë dimë deri më tani
Fshati në Detin e Kuq – një front për operacionin sekret të Mossad

Në këtë mënyrë, Moska siguron një nivel më të lartë të sigurisë pasi është më e vështirë për autoritetet lokale të zbulojnë aktivitete të tilla.

“Është shumë më e lehtë të dënosh një spiun klasik për një krim specifik, sesa të dëshmosh veprimet keqdashëse të gazetarëve ose aktivistëve të sektorit civil,” theksoi Kuzinski.

Pse Ballkani është i rëndësishëm për ta?
Agjentët rusë kanë forcuar aktivitetet në Ballkan që nga viti 2014, tha Kuzinski.

“Sot, Ballkani është fusha e parë dhe parësore e betejës mes Rusisë dhe Perëndimit,” tha ai.

Ai kujtoi se SHBA pati sukses në Mal të Zi kur autoritetet atje së fundmi urdhëruan dëbimin dhe arrestimin e një grupi spiunësh rusë.

“Në Sofje, Moska po bëhet më e fortë sepse opozita nacionaliste dhe socialiste e vendit dhe partia qeverisëse GERB nuk i fshehin simpatitë e tyre pro-ruse,” shtoi analisti polak.

Turqia dhe Kina hyjnë në rajon kryesisht përmes investimeve ekonomike.

“Në peshimin e forcave, Pekini dhe Ankaraja duket se po luajnë në të njëjtin ekip me Rusinë,” tha ai.

Refuzimi i fundit i BE për të hapur negociatat e pranimit me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë e ka bërë Amerikën aktorin e vetëm efektiv perëndimor në rajon, tha Kuzinski.

“Nëse Perëndimi nuk dëshiron ta humbasë këtë pjesë të Evropës – të cilën Uinston Çurçill e konsideronte si strategjike të rëndësishme kur Aleatët diskutuan vendin e pushtimit – ajo duhet të rezistojë me forcë ndikimin rus, kinez dhe turk”, vëren ai.

Ku janë fortesat e agjentëve rusë në Ballkan?
Serbia dhe Republika Srpska konsiderohen si caqe thelbësore të Ballkanit për operacionet e inteligjencës ruse, thekson ky analist.

“Beogradi është shtëpi e selisë joformale të agjencionit rus të inteligjencës civile që qëndron pas operacioneve në vendet fqinje.”

Ai beson se miratimi i heshtur i autoriteteve serbe dhe se veprimet pro-ruse të disa autoriteteve lokale funksionojnë mirë për Moskën.

“Sigurisht, në përpjekje për të mbajtur këtë gjendje, Rusia inkurajon më tej qëndrimet anti-perëndimore në Beograd, duke e mbështetur narracionin mbi rënien e Jugosllavisë, sulmet ajrore ndaj Serbisë (në 1999), humbjen e Kosovës dhe shkëputjen e Malit të Zi, ” tha Kuzinski.

Vjedhja e të dhënave – një botë e errët, ku gjithçka është në shitje
CIA për herë të parë në Instagram
Rusia ka zbuluar 600 spiunë, thotë Putin
Një vend  tjetër kryesor për Rusinë në Ballkan është Bullgaria, vëren ai.

“Më e rëndësishmja, ajo (Bullgaria) është anëtare e NATO-s dhe Bashkimit Europian. Këtu vendoset selia e Agjencionit Rus të Inteligjencës Ushtarake”, tha Kuzinsky, duke shtuar se aktivitetet e Moskës në rajon po koordinohen atje.

Këto pretendime nuk mund të verifikohen nga burime të tjera.

Çfarë po bëjnë ata këtu?

Një gazetar nga “Vremena”, Milosh Vasiç, thekson se “Rusia nën Putin po rindërton madhështinë e saj perandorake, nga e cila spiunazhi bën një pjesë krejtësisht të pandashme”.

Vasiç citon përpjekjet për të ndikuar në politika të ndryshme të brendshme, mbledhjen, dhe madje edhe më shumë, përhapjen e informacionit, si shembuj.

“Siç do të thoshte Matija Beckovic, lista e gjërave të trishtueshme përfshin sekretet e  kombeve të vogla,” thotë ai.

Vasic shprehet me ironi se agjentët e huaj të fuqive të mëdha nuk kanë shumë për të mësuar në vende të tilla si Ballkani.

“Nuk e di se për çfarë do të spiunojnë, ata kujdesen shumë më tepër për ndikimin e tyre.

“Ky ndikim mund të shihet në Maqedoni, si dhe në Mal të Zi – në këtë operacion tejet të rëndë dhe të poshtër të quajtur grusht shteti,” tha Vasic.

Një grusht shteti me 13 persona

Pranverën e kaluar, i ashtuquajturi “gjyqi i shekullit” për grushtin e vitit përfundoi në Podgorica.

Trembëdhjetë persona u dënuan me vite burg për “përpjekje për rrëzimin e qeverisë malazeze në një grusht shteti në ditën e zgjedhjeve parlamentare më 16 tetor 2016.”

Udhëheqësit e opozitës malazeze Andrija Mandiç dhe Milan Knezevic, një tjetër qytetar malazez, tetë serbë dhe dy rusë – anëtarë të shërbimit të inteligjencës GRU u dënuan me shumë vite burg.

Qytetari rus Eduard Shishmakov u dënua me 15 vite dhe Vladimir Popov me 12 vite burg për ndihmë dhe forcim të një organizate kriminale.

Shishmakov dhe Popov, aq sa dihet, nuk janë në burg malazez, pasi dihet që janë larguar nga Ballkani dhjetë ditë pas zgjedhjeve të 2016-ës.

Në atë kohë, sekretari rus i Këshillit të Sigurisë Nikolay Patrushev ishte duke vizituar Beogradin.

Guardiani Britanik shpejt raportoi se Beogradi kishte dëbuar me qetësi një grup shtetasish rusë të dyshuar për përfshirje në përpjekjen për grusht shteti në Mal të Zi, duke cituar burime pa emër se Patrushev kërkoi falje për shkak të “nacionalistëve rusë që kishin ndërmend të vrisnin kryeministrin malazez”.

“Ky është një provokim klasik që synon të përhapë me vetëdije lajme të rreme,” u përgjigj Maria Zaharova, zëdhënëse në Ministrinë e Jashtme ruse.

Moska, Kuvendi, Lazanski

Vetëm disa muaj më vonë, në prill të vitit 2017, protestuesit depërtuan në ndërtesën e parlamentit maqedonas, duke kundërshtuar zgjedhjen e  Talat Xhaferit nga Bashkimi Demokratik i Shqiptarëve si Kryetar të Kuvendit.

Kanë ndodhur konflikte në të cilat janë lënduar disa anëtarë të Lidhjes Socialdemokrate të Maqedonisë të Zoran Zaevit, si dhe ai vetë.

“Ndikimi rus tashmë po ndihet përmes rritjes së pranisë së stafit dhe deklaratave të Ministrit të Jashtëm rus, si dhe përmes aktiviteteve të Ambasadës Ruse në vend,” tha Zaevi në një intervistë për Euronews në atë kohë.

Zaev më vonë e ktheu Maqedoninë e Veriut në integrim evropian dhe NATO si kryeministër, dhe i është besuar që të arrijë një marrëveshje për emrin me Greqinë, e cila ka ndaluar Shkupin në rrugën e tij për në Bruksel për gati 30 vite.

Ish këshilltari i sigurisë në Ambasadën Serbe në Shkup dhe një oficer i Agjencisë së Informacionit të Sigurisë (BIA), Goran Zivaljevic, u përfshinë në ndërhyrjen në Kuvend.

Zivaljeviç është një oficer i zgjuar i inteligjencës dhe nga Janari i vitit 2003 deri në Mars të vitit 2004 ai ishte gjithashtu Zëvendës Drejtori i BIA. Ai ka qenë me shërbimin diplomatik që nga 2005.

Ai e përjetësoi praninë e tij në parlamentin e Maqedonisë me një selfi, njoftoi Krik.

Krik, duke iu referuar dokumenteve nga zyrtarët e inteligjencës maqedonase, njoftoi se kryetari i Partisë Demokratike të Serbëve, Ivan Stoilkovic, i cili dyshohet se kishte takime të shpeshta me diplomatët rusë, si dhe deputeti i SNS-it dhe gazetari Miroslav Lazanski ishin gjithashtu në Kuvend.

Lazanski tani është ambasadori i Serbisë në Moskë.

Diplomatët e prirur për inteligjencë nuk janë të rrallë në këto fusha.

Rade Bulatoviç u bë shef i BIA në 2004, pas përvojës në vite në diplomaci.

Ai u kthye në atë pozicion menjëherë pas ndërrimit në BIA në 2008 dhe deri vonë, dhe shërbeu si ambasador i Serbisë në Ukrainë.

Dhe Nebojsa Rodic, personi i parë i BIA nga 2012 deri në 2013, tani po e kryen mandatin e dytë të ambasadorit.

Në vitin 2018, ai u transferua nga pozita e një përfaqësuesi zyrtar të Beogradit në Azerbajxhan në pozicionin e ambasadorit të Serbisë në Vjenë.

Kush janë diplomatët dhe cilët janë spiunët?

Kryqëzimi i diplomacisë dhe shërbimit të inteligjencës është shpjeguar nga Profesor Anthony Gliss, Drejtor i Qendrës për Studime të Sigurisë dhe Inteligjencës në Universitetin Buckingham.

“Ka spiunë në çdo ambasadë në botë”, tha Gliss për BBC kur Kryeministrja britanike Tereza Mej i quajti 25 diplomatët e mërguar rusë “spiunë të fshehtë”.

Meqenëse të gjitha shtetet e bëjnë këtë, ekziston një “rregull i pashkruar” për të mos kërkuar shumë gjëra që ndodhin brenda ambasadave, shpjegoi Gliss.

Ajo është marrëveshje e heshtur, megjithatë, ka kufij dhe humbje kur ka një shkelje të qartë të ligjit.

“Kjo është arsyeja pse helmimi i ish-spiunit Sergei Skripal dhe vajzës së tij është një problem i tillë”, thotë profesori Glis.

Vasic thotë se “shtetet me përvojë janë duke bërë shumë mirë duke i mbajtur diplomatët e zakonshëm pa kontakte me punëtorët e inteligjencës”.

“Ata ndoshta e dinë se kush është kush, por ata nuk flasin për këtë,” thekson një gazetar i Kohës.

Gliss ka një qëndrim të ngjashëm dhe thotë se “agjentët në të vërtetë spiunojnë për para, sepse janë shantazhuar ose për arsye ideologjike”.

“Inteligjenca në ambasada menaxhon këta agjentë. Kështu që ata nuk duhet të marrin duart e tyre të ndyra,” thotë profesori.

Spiuni Çedo

Më 2 shtator 2016, agjentët e Agjencionit së Informacionit të Sigurisë (BIA) arrestuan një burrë 57-vjeçar në Beograd me dyshimin se ai ishte një “spiun kroat” që ka nënshtetësi serbe dhe kroate.

Të nesërmen, Kryeministri i atëhershëm Tihomir Oreshkoviç tha se sipas informacioneve nga Agjencioni e Inteligjencës së Sigurisë (SOA), personi nuk ishte spiun kroat.

Aksioni i arrestimit të përshpejtuar u shoqërua me një gjyq rrufe – katër ditë më vonë, Gjykata e Lartë e Beogradit njoftoi se i arrestuari Çedo Çolovic kishte pranuar se ai po punonte për shërbimin e inteligjencës kroate.

Ai u dënua me tre vite burg, dhe dënimi i tij skadoi kohët e fundit.

Çfarë ndodh me agjentët e dëbuar rusë?

“Asgjë. Ai do të qortohej nga “mësuesi i klasës” nëse do të ngatërronte diçka dhe ata do ta kapnin për shkak të gabimit të tij,” thotë Vasic me satirë.

“Ai mund të ndjekë një karrierë, por jo më jashtë, sepse ai është zbuluar.”

Ai ka të ngjarë të mbetet në Ministrinë e Punëve të Jashtme – në selinë e SVR (shërbimit të inteligjencës së huaj), por pas disa tryezave, “përfundon ai.

Jehona e aferës së Skripalit

Pas sulmit të vitit të kaluar ndaj ish-agjentit rus Sergei Skripal në Salisbury, për të cilin Mbretëria e Bashkuar dyshon në Moskën më shumë se 25 vende kanë dëbuar diplomatët rusë deri në mars të këtij viti.

Nga ana tjetër, Presidenti Rus Vladimir Putin pretendon se më shumë se 600 spiunë të huaj u zbuluan vetëm në Rusi vetëm në vitin 2018.

“Ne nuk e arritëm nivelin e Luftës së Ftohtë kur dhjetëra spiunë u dëbuan, por nuk do të më befasonte nëse arrinte atë,” tha Vasic.