Руски инвестиции помеѓу 5,1 милијарда евра и 7,5 милијарди евра (сметајќи ги и директните странски инвестиции од офшор дестинации во индиректна сопственост на Русија) влегле во регионот од 2006 година. Русија е многу вешта во стратешкото користење на своите економски ресурси за да изврши притисок надвор, стратегија која е особено видлива во Југоисточна Европа. Меѓутоа, економското влијание на Русија излегува од рамките на официјалната статистика. Всушност, ако ги погледнеме само официјалните статистички податоци, присуството на Русија во Југоисточна Европа забележува пад низ целиот регион откако САД и ЕУ наметнаа санкции по припојувањето на Крим во 2014 година. Руските компании директно или индиректно контролираат помеѓу 5 и 10% од регионалната економија, што е пад во споредба со 2006 година кога таа бројка изнесуваше околу 15%. Руски инвестиции помеѓу 5,1 милијарда евра и 7,5 милијарди евра Слика 1 . Оперативен приход (обрт) на компаниите под контрола на Русија како удел во вкупниот оперативен приход за економијата во селектирани балкански земји (%)
Забелешка: Веродостојни податоци за Албанија и Северна Македонија не се достапни.Извор: Пресметки на Централниот депозитар за хартии од вредност врз основа на статистички податоци од националните и меѓународните корпоративни бази на податоци. (сметајќи ги и директните странски инвестиции од офшор дестинации во индиректна сопственост на Русија) влегле во регионот од 2006 година. Реалните руски инвестиции во регионот би биле поголеми доколку целосно би се зеле предвид сите протоци на инвестиции контролирани од Русија насочени преку офшор региони како што е Кипар или користењето на претпочитани посреднички инвестициски држави како што се Холандија, Луксембург и Австрија. Овие земји се едни од најголемите странски инвеститори во Србија и Бугарија, на пример. Не секогаш постојат докази дека Русија е крајниот стварен сопственик на таквите инвестиции.Тоа претставува помалку од 5% од вкупниот капитал од СДИ. Исклучок е Црна Гора, каде рускиот капитал во СДИ го достигна својот врв со 13% од вкупниот и близу една третина од БДП на земјата. Црногорската економија е исто така во голема мера зависна од извозот на туристички услуги во Русија, кој сочинуваше 22% од БДП во 2013 година пред да падне на 8% во 2016 година. На спротивниот крај од спектарот на анализираните земји се Албанија и Косово, каде руското економско присуство е маргинално, иако постојат некои индиректни канали на прилив на руски капитал преки локални и регионални посредници. Слично, билатералниот трговски дефицит на регионот со Русија, главно воден од увоз на нафта и гас, е исто така опаднат од 2008 година од 5,6% од БДП на 1,4% на сметка на пониски цени и поразновидна трговија. Сепак, капиталот контролиран од Русија е во голем дел инвестиран во целни стратешки сектори меѓу кои енергетика, инфраструктура, комуникации, финансии и трговија на мало. Во овие сектори, фирми поврзани со Кремљ стекнаа некои од најголемите компании во регионот, вклучувајќи го бугарскиот најголем телеком, BTC (кој работи под брендот Vivacom), српската нафтена компанија НИС и најзначајниот малопродажен ланец на Западен Балкан, Агрокор. Руските компании за нафта и гас непрекинато ја попречуваат диверзификацијата на снабдувањето со енергија и либерализацијата на енергетските пазари во регионот. Тие успешно ја цементираат својата контрола врз најголемите рафинерии, нафтените дистрибутивни мрежи и капацитетите за пренос и складирање на гас во целиот регион. Тие го заробија регионот во скапи и економски сомнителни масивни проекти, како што е гасоводот „Турски тек“, кои на мрежите на домашни и руски бизниси им служат како извор на значително влијание врз носителите на одлуки и институциите. Слика: Приказ на начинот на кој Русија го користи “Турски тек“ како алатка за „заробување“
Заробување“ на регулаторните или контролните институции преку постоечки мрежи или повеќекратни корупциски трансакцииСтекнување стратешка државна компанија/имот преку неконкурентен тендер/приватизацијаИстиснување на конкуренцијата и создавање монополКористење на профитот за јакнење/развивање мрежа на фаворитизамУтврдување на мрежата на фаворитизам во одлучувањето на владатаИзвор: Центар за проучување на демократијата Еден од најефективните механизми за јакнење на руското економско влијание кое се темели на „заробување“ на државата е активирањето на инструментите за остра моќ како што се „заробување“ на медиумите, културните и верските врски и спонзорирањето на активности на граѓанското општество. На површина, тие може да се чинат како алатки за меко влијание бидејќи поттикнуваат специфична размена на идеи за улогата на Русија во Европа. Но поткрепени со целно економско присуство во медиумскиот сектор и агресивно воено и геополитичко држење, во пракса тие успешно ги променија социо-културните наративи во многу земји од Југоисточна Европа. Русија активно се обидува да ги поткопа општествените перцепции за западните вредности, целите на националните политики и културно-историските реалности преку отворено преиспитување на факти, од една страна, и преку наметнување наративи кои не се поддржани со докази, од друга. Исходот од оваа стратегија е зголемување на општествените тензии и политичка нестабилност во Југоисточна Европа водени од искористувањето на постоечките поделби во општеството од страна на Русија. Највидливите пукнатини врз кои Кремљ вршеше дополнителен притисок се порастот на етничкиот национализам во Босна и Херцеговина, анти-НАТО протестите во Црна Гора и политичките превирања во Северна Македонија по изборите во 2016 година. Групите поддржани од Русија играа клучна улога во поттикнувањето внатрешни конфликти со цел промена на стратешки национални одлуки.Еден од клучните канали на острата моќ на Русија во Југоисточна Европа е Православната црква. Таа игра улога на клучен духовен посредник за ширење на руската агенда во Југоисточна Европа, организирајќи различни иницијативи под велот на религијата. Парадоксално, руската и многу православни цркви од Југоисточна Европа се бастиони на поранешните безбедносни служби, со што дополнително се јакне влијанието на Кремљ. Уште еден канал на остра моќ е заситувањето на регионалниот медиумски простор со руска пропаганда и дезинформации. Русија ги користи финансиските проблеми во обезбедувањето содржини и ниското ниво на медиумска слобода во Југоисточна Европа за да наметне бесплатна содржина која оди во прилог на Кремљ, да ја зајакне медиумската економска зависност преку директна капитална сопственост или проток на реклами, и да негува (не)формални политички врски на медиумските куќи со про-руските групи и интереси. Нетранспарентноста на медиумската сопственост, во комбинација со едвај постоечки конфликти на интереси и етички одредби, е зајакната со зависноста од големи комерцијални огласувачи на мали рекламни пазари, како и со олигархизацијата на медиумските пазари во Југоисточна Европа. Русија исто така го обезбеди своето политичко влијание не само преку директната поддршка која им ја дава на големите и малите политички партии подеднакво, туку и преку поттикнување на јавно незадоволство и разоткривање на ранливостите на либералниот демократски систем на владеење со помош на следните „сојузници“:
Забелешка: Веродостојни податоци за Албанија и Северна Македонија не се достапни.Извор: Пресметки на Централниот депозитар за хартии од вредност врз основа на статистички податоци од националните и меѓународните корпоративни бази на податоци. (сметајќи ги и директните странски инвестиции од офшор дестинации во индиректна сопственост на Русија) влегле во регионот од 2006 година. Реалните руски инвестиции во регионот би биле поголеми доколку целосно би се зеле предвид сите протоци на инвестиции контролирани од Русија насочени преку офшор региони како што е Кипар или користењето на претпочитани посреднички инвестициски држави како што се Холандија, Луксембург и Австрија. Овие земји се едни од најголемите странски инвеститори во Србија и Бугарија, на пример. Не секогаш постојат докази дека Русија е крајниот стварен сопственик на таквите инвестиции.Тоа претставува помалку од 5% од вкупниот капитал од СДИ. Исклучок е Црна Гора, каде рускиот капитал во СДИ го достигна својот врв со 13% од вкупниот и близу една третина од БДП на земјата. Црногорската економија е исто така во голема мера зависна од извозот на туристички услуги во Русија, кој сочинуваше 22% од БДП во 2013 година пред да падне на 8% во 2016 година. На спротивниот крај од спектарот на анализираните земји се Албанија и Косово, каде руското економско присуство е маргинално, иако постојат некои индиректни канали на прилив на руски капитал преки локални и регионални посредници. Слично, билатералниот трговски дефицит на регионот со Русија, главно воден од увоз на нафта и гас, е исто така опаднат од 2008 година од 5,6% од БДП на 1,4% на сметка на пониски цени и поразновидна трговија. Сепак, капиталот контролиран од Русија е во голем дел инвестиран во целни стратешки сектори меѓу кои енергетика, инфраструктура, комуникации, финансии и трговија на мало. Во овие сектори, фирми поврзани со Кремљ стекнаа некои од најголемите компании во регионот, вклучувајќи го бугарскиот најголем телеком, BTC (кој работи под брендот Vivacom), српската нафтена компанија НИС и најзначајниот малопродажен ланец на Западен Балкан, Агрокор. Руските компании за нафта и гас непрекинато ја попречуваат диверзификацијата на снабдувањето со енергија и либерализацијата на енергетските пазари во регионот. Тие успешно ја цементираат својата контрола врз најголемите рафинерии, нафтените дистрибутивни мрежи и капацитетите за пренос и складирање на гас во целиот регион. Тие го заробија регионот во скапи и економски сомнителни масивни проекти, како што е гасоводот „Турски тек“, кои на мрежите на домашни и руски бизниси им служат како извор на значително влијание врз носителите на одлуки и институциите. Слика: Приказ на начинот на кој Русија го користи “Турски тек“ како алатка за „заробување“ Создавање долгорочна финансиска ранливост за енергетските компании во државна сопственост
„Заробување“ на моќни локални економски и политички актери преку претходно утврдени градежни договори
Занемарување на стратешките приоритети во енергетскиот сектор, постојните закони и договорните обврски за проектот да се направи неизбежен
Користење на проектот како долгорочен извор на политичко влијание
Користење на структурните економски слабости (најефикасно во енергетскиот сектор) како адут за постигнување пренагласено политичко влијание во навидум неповрзани области на одлучување.
Развивање мрежи за „заробување“ на држави со инкорпорирање на моќни брокери по пат на корупција или заплашување и повлекување на стари врски кај безбедносните мрежи.
Искористување на отсуството на регулатори и широкораспространетите дефицити во управувањето со државните претпријатија во енергетскиот сектор за да се овозможат лукративни зделки, да се спречи конкуренцијата на енергетските пазари и да се гарантира поддршката на земјата за инфраструктурните проекти водени од Русија.
Поддржување на големите и малите политички партии кои често имаат ефективни канали на влијание низ целиот политички спектар, што е особено точно за Бугарија, Србија и Црна Гора.
Усогласување на официјалниот владин наратив на Русија со каналите за дезинформирање и ширење пропаганда преку „заробување“ на медиумите и други форми на влијание.
Заробување“ на регулаторните или контролните институции преку постоечки мрежи или повеќекратни корупциски трансакцииСтекнување стратешка државна компанија/имот преку неконкурентен тендер/приватизацијаИстиснување на конкуренцијата и создавање монополКористење на профитот за јакнење/развивање мрежа на фаворитизамУтврдување на мрежата на фаворитизам во одлучувањето на владатаИзвор: Центар за проучување на демократијата Еден од најефективните механизми за јакнење на руското економско влијание кое се темели на „заробување“ на државата е активирањето на инструментите за остра моќ како што се „заробување“ на медиумите, културните и верските врски и спонзорирањето на активности на граѓанското општество. На површина, тие може да се чинат како алатки за меко влијание бидејќи поттикнуваат специфична размена на идеи за улогата на Русија во Европа. Но поткрепени со целно економско присуство во медиумскиот сектор и агресивно воено и геополитичко држење, во пракса тие успешно ги променија социо-културните наративи во многу земји од Југоисточна Европа. Русија активно се обидува да ги поткопа општествените перцепции за западните вредности, целите на националните политики и културно-историските реалности преку отворено преиспитување на факти, од една страна, и преку наметнување наративи кои не се поддржани со докази, од друга. Исходот од оваа стратегија е зголемување на општествените тензии и политичка нестабилност во Југоисточна Европа водени од искористувањето на постоечките поделби во општеството од страна на Русија. Највидливите пукнатини врз кои Кремљ вршеше дополнителен притисок се порастот на етничкиот национализам во Босна и Херцеговина, анти-НАТО протестите во Црна Гора и политичките превирања во Северна Македонија по изборите во 2016 година. Групите поддржани од Русија играа клучна улога во поттикнувањето внатрешни конфликти со цел промена на стратешки национални одлуки.Еден од клучните канали на острата моќ на Русија во Југоисточна Европа е Православната црква. Таа игра улога на клучен духовен посредник за ширење на руската агенда во Југоисточна Европа, организирајќи различни иницијативи под велот на религијата. Парадоксално, руската и многу православни цркви од Југоисточна Европа се бастиони на поранешните безбедносни служби, со што дополнително се јакне влијанието на Кремљ. Уште еден канал на остра моќ е заситувањето на регионалниот медиумски простор со руска пропаганда и дезинформации. Русија ги користи финансиските проблеми во обезбедувањето содржини и ниското ниво на медиумска слобода во Југоисточна Европа за да наметне бесплатна содржина која оди во прилог на Кремљ, да ја зајакне медиумската економска зависност преку директна капитална сопственост или проток на реклами, и да негува (не)формални политички врски на медиумските куќи со про-руските групи и интереси. Нетранспарентноста на медиумската сопственост, во комбинација со едвај постоечки конфликти на интереси и етички одредби, е зајакната со зависноста од големи комерцијални огласувачи на мали рекламни пазари, како и со олигархизацијата на медиумските пазари во Југоисточна Европа. Русија исто така го обезбеди своето политичко влијание не само преку директната поддршка која им ја дава на големите и малите политички партии подеднакво, туку и преку поттикнување на јавно незадоволство и разоткривање на ранливостите на либералниот демократски систем на владеење со помош на следните „сојузници“:Граѓански организации и квази-политички партии кои се официјално или тајно финансирани од руски фондации или донатори кои ги застапуваат интересите на Русија, вклучително и банки.
Протестни или лоби групи мобилизирани на ад хок основа чија цел е да сеат конфузија и да се опираат на конкретни владини одлуки. Тие се често поврзани со фудбалски клубови, клубови за боречки спортови, итн. кои добиваат поддршка од руски бизниси.
Интернет тролови, блогери, водители на дебатни емисии и креатори на сомнителни интернет страници чија цел е да шират дезинформации.
